हिन्दु नारीहरूमा तिज र ऋषि पञ्चमीको महत्व

नेपाललाई धार्मिक, सांस्कृतिक र परम्परागत मुल्य–मान्यताले भरिपूर्ण देशका रूपमा चिनिन्छ। यहाँ विभिन्न जातजाति, धर्म र समुदायका मानिसहरू बसोबास गर्ने भए पनि हिन्दु धर्मावलम्बीहरूको संख्या ठूलो रहेकोले हिन्दु संस्कृतिका पर्व–उत्सवको विशेष महत्व छ। तीमध्ये तिज र ऋषि पञ्चमी विशेष गरी नारीहरूले मनाउने प्रमुख पर्व मानिन्छन्। यी पर्वहरूले नारीहरूको धार्मिक श्रद्धा, सामाजिक मूल्य र सांस्कृतिक पहिचानलाई उजागर गर्छन्।

तिजलाई हरितालिका तिज पनि भनिन्छ। यो पर्व भगवान् शिव र पार्वतीको अटल प्रेम र समर्पणसँग जोडिएको छ। नारीहरूले आफ्नो श्रीमान्को दीर्घायु, परिवारको सुख–समृद्धि र दाम्पत्य जीवनको स्थायित्वको कामना गर्दै यो पर्वमा व्रत बस्छन्, गीत गाउछन्, नृत्य गर्छन्, दर खाने परम्परा पालना गर्छन्।

ऋषि पञ्चमी भनेको भाद्र शुक्ल पञ्चमीका दिन मनाइने पर्व हो। हिन्दु धर्ममा महिनावारीलाई धार्मिक दृष्टिले अशुद्ध मान्ने भएकाले त्यस अवधिमा अनचाहिँदै धार्मिक कार्यमा संलग्न हुँदा हुने दोषको प्रायश्चित स्वरूप ऋषि पञ्चमी मनाउने परम्परा छ। यस दिन महिलाहरूले सप्तऋषिको पूजा गर्छन्, स्नान र शुद्धीकरण गरेर आत्मशुद्धि प्राप्त गर्ने विश्वास रहिआएको छ।

यसरी तिज र ऋषि पञ्चमी दुबै पर्व नारीहरूको जीवनमा धार्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले गहिरो महत्व बोकेका छन्।

तिज पर्वको धार्मिक महत्व

तिज पर्व धार्मिक दृष्टिले अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। हिन्दु धर्मशास्त्रअनुसार, पार्वतीले भगवान् शिवलाई पतिको रूपमा पाउन कठोर तपस्या र व्रत गरेको प्रसंग यस पर्वसँग जोडिन्छ। नारीहरूले पार्वतीको तपस्याबाट प्रेरणा लिँदै आफ्नो पति दीर्घायु होस्, दाम्पत्य जीवन सुखमय रहोस्, अविवाहित कन्याहरूले योग्य वर पाओस् भन्ने उद्देश्यले तिजमा व्रत बस्ने गर्छन् ।

• महिलाहरूले शिव–पार्वतीको पूजा–आराधना गर्छन्।
• व्रत बस्दा शरीर, मन र आत्मा शुद्ध हुन्छ भन्ने विश्वास छ।
• नारीहरूले आफ्नो परिवारमा सु–स्वास्थ्य, दीर्घजीवन र शान्तिको कामना गर्छन् ।

सामाजिक महत्व

तिजलाई नारीहरूको मिलन पर्व पनि भनिन्छ। वर्षभर आ–आफ्नै घरधन्दा र काममा व्यस्त हुने दिदी–बहिनीहरूले यो अवसरमा एकै ठाउँमा भेला भई दर खाने, नाचगान गर्ने, रमाइलो गर्ने गर्छन्।

• दिदी–बहिनीबीच आत्मीयता र सम्बन्ध अझ प्रगाढ हुन्छ।
• समाजमा सहकार्य, एकता र खुशी बाँड्ने संस्कारलाई बल मिल्छ।
• महिलाले आफ्नो भावनालाई गीतमार्फत व्यक्त गर्ने अवसर पाउँछन्, जसले सामाजिक चेतना जगाउँछ।
• सांस्कृतिक महत्व

तिज नेपाली नारीहरूको सांस्कृतिक पहिचान बनेको छ।

• रातो साडी, हरियो चुरा, पोते, शृंगारले नारीहरूको सौन्दर्य झल्काउँछ।
• तिज गीत र नृत्यले समाजका गुनासा, पीडा, खुशी, आशा र अपेक्षालाई प्रतिबिम्बित गर्छ।
• नारीहरूको कला, संस्कृति र परम्परालाई निरन्तरता दिने माध्यम बनेको छ।

  

ऋषि पञ्चमी पर्वको धार्मिक महत्व

ऋषि पञ्चमी भाद्र शुक्ल पञ्चमीका दिन सप्तऋषिको पूजा गरेर मनाइन्छ।

• धार्मिक विश्वासअनुसार, महिनावारी अवधिमा अनचाहिँदै वा अज्ञानवश धार्मिक कर्म गर्दा हुने पाप र दोषको प्रायश्चित गर्ने दिन हो।
• नारीहरूले स्नान गरी गोबर, माटो, तुलसी आदिबाट शुद्धीकरण गरेर पूजा गर्छन्।
• सप्तऋषिको पूजा–आराधना गरी आत्मशुद्धि र धार्मिक पुण्य प्राप्त हुन्छ भन्ने विश्वास छ।

सामाजिक महत्व

ऋषि पञ्चमी नारीहरूको आत्मशुद्धि र सामाजिक जिम्मेवारीसँग सम्बन्धित छ।

• महिलाले यो दिन व्रत बस्दै परिवार र समाजप्रतिको कर्तव्यबोध पुनः स्मरण गर्छन्।
• सामाजिक दृष्टिले यसले नारीहरूको धर्म–कर्मप्रतिको निष्ठा र संस्कारलाई मजबुत बनाउँछ।
• परिवारका जेठाजेष्ठाले पनि यो दिनलाई परिवारमा धार्मिक अनुशासन कायम गर्ने अवसरका रूपमा लिन्छन्।

सांस्कृतिक महत्व

ऋषि पञ्चमीले नारीहरूको संस्कार र शुद्धताको प्रतीकत्व प्रस्तुत गर्छ।

• महिलाहरूलाई आफ्नो धार्मिक दायित्वबारे सचेत गराउँछ।
• पौराणिक परम्परा र आस्थालाई निरन्तरता दिने अवसर मिल्छ।
• यसले नारीहरूलाई आत्म–अनुशासन, धैर्य र आस्थामा दृढ बनाउँछ।

तिज र ऋषि पञ्चमीको आपसी सम्बन्ध

तिज र ऋषि पञ्चमी दुबै पर्व महिलाले लगातार मनाउने भएकाले यी एक–आपसमा जोडिएका छन्।

• तिजमा महिलाले परिवार र दाम्पत्य जीवनको सुखकामना गर्छन् भने ऋषि पञ्चमीमा आत्मशुद्धि र प्रायश्चित गर्छन्।
• दुबै पर्वले नारीलाई धार्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक जीवनमा सशक्त बनाउँछन्।
• तिज नारीको खुशी, भेटघाट र उल्लाससँग सम्बन्धित छ भने ऋषि पञ्चमी अनुशासन, शुद्धता र धर्मपालनसँग सम्बन्धित छ।

वर्तमान युगमा तिज र ऋषि पञ्चमीको महत्व

आजको आधुनिक समाजमा पनि यी पर्वहरू महत्त्वपूर्ण छन्।

• धार्मिक दृष्टिले: अझै पनि धेरै महिलाहरू यी पर्वमा व्रत बस्छन्, पूजा गर्छन्, शिव–पार्वती र सप्तऋषिलाई सम्झिन्छन्।
• सामाजिक दृष्टिले: तिज महिलाको हक, अधिकार र स्वतन्त्रता व्यक्त गर्ने माध्यम बनेको छ। तिज गीतमार्फत महिलाले आफ्नो सामाजिक समस्या, हिंसा, विभेद र अधिकारबारे स्वर उठाउने गरेका छन्।
• सांस्कृतिक दृष्टिले: यी पर्वहरूले हाम्रो मौलिकता जोगाइराखेका छन्। परदेशमा रहेका नेपाली महिलाले समेत तिज र ऋषि पञ्चमीलाई भव्य रूपमा मनाउने गरेका छन्।

आलोचना र सुधारको आवश्यकता

यद्यपि यी पर्वहरूको धार्मिक महत्व गहिरो छ, केही पक्षहरूमा आलोचना पनि हुन्छ।

• तिजमा दर खाने संस्कृतिले स्वास्थ्यमा असर गर्न सक्ने बताइन्छ।
• महिनावारीलाई अशुद्ध ठान्ने संस्कृतिको आलोचना गरिन्छ, किनकि आधुनिक विज्ञानले यसलाई प्राकृतिक प्रक्रिया बताउँछ।
• ऋषि पञ्चमीलाई केहीले नारीलाई दोषी ठहर गर्ने परम्पराको रूपमा पनि व्याख्या गर्ने गरेका छन्।

तर, यसरी आलोचना भए पनि यी पर्वलाई धार्मिक आस्था, सांस्कृतिक निरन्तरता र सामाजिक एकताको दृष्टिले महत्वका साथ हेर्न सकिन्छ। आधुनिक युगमा यसको अर्थलाई सुधारेर अपनाउने चलन बढ्दो छ।

निष्कर्षमा भन्नु पर्दा, तिज र ऋषि पञ्चमी हिन्दु नारीहरूको जीवनमा गहिरो महत्व बोकेका पर्व हुन्। तिजले नारीहरूको प्रेम, समर्पण, पारिवारिक ऐक्यबद्धता र सामाजिक मिलनलाई उजागर गर्छ। ऋषि पञ्चमीले आत्मशुद्धि, अनुशासन र धार्मिक दायित्वप्रतिको जागरण दिन्छ। यी पर्वले महिलालाई आफ्नो भूमिकाबारे स्मरण गराउँछन्, साथै परिवार र समाजलाई एकताबद्ध बनाउन सहयोग गर्छन्।

समयसँगै यी पर्वहरूको रूपान्तरण हुँदै गएको छ। तिज आज केवल व्रत वा शिव–पार्वतीको पूजा मात्र नभई नारीहरूको अभिव्यक्तिको माध्यम बनेको छ। ऋषि पञ्चमीलाई पनि केवल अशुद्धताको प्रायश्चित नभई आत्मशुद्धि, आत्मअनुशासन र धार्मिक कर्तव्यबोधको पर्वका रूपमा लिन सकिन्छ।

तिज र ऋषि पञ्चमी दुबै हिन्दु नारीहरूको धार्मिक आस्था, सामाजिक एकता र सांस्कृतिक पहिचानका आधारस्तम्भ हुन्। यी पर्वहरूले नारीहरूको जीवनलाई आध्यात्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले समृद्ध पार्ने काम गरेका छन्।

Read More

आकाशबाट पानी कसरी पर्छ ?

आकाशबाट पानी कसरी पर्छ भन्ने जान्नकाे लागि हामीले प्राकृतिक जलचक्र (Water Cycle) को बारेमा राम्रोसँग बुझ्नुपर्छ। यो चक्र पृथ्वीमा पानीको निरन्तर पुनरावृत्त प्रक्रिया हो, जसले वातावरण, समुद्र, नदी, जमिन, र जीवजन्तुहरूसँग सम्बन्ध राख्दछ। यसको मूल चरणहरू वाष्पीकरण, संघनन, वृष्टि, र पुनः सङ्कलन हुन्। अब यी सबैलाई विस्तारमा हेऔं:

१. वाष्पीकरण (Evaporation):

यो प्रक्रिया पृथ्वीमा पानीका स्रोतहरू — जस्तै समुद्र, नदी, ताल, पोखरी, र जमिन — बाट सूर्यको तापका कारण पानी बाफ (Water vapor) मा परिणत भएर आकाशतिर उठ्ने प्रक्रियालाई जनाउँछ। यो प्रक्रियामा तापक्रमको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ। जस-जस तापक्रम बढ्छ, वाष्पीकरणको दर पनि बढ्छ। साथै, वनस्पति र जीवजन्तुले पनि "ट्रान्सपिरेसन (Transpiration)" भन्ने प्रक्रियाबाट पानी बाहिर निकाल्छन्, जसले समग्र वाष्पीकरणमा योगदान पुर्‍याउँछ।

 २. संघनन (Condensation):

वाष्पीकरणबाट बनेको पानीको बाफ जब माथि आकाशमा जान्छ, तब त्यहाँको तापक्रम कम हुन्छ। बाफ चिसो हुँदा, त्यो साना साना पानीका थोपा (droplets) मा परिणत हुन्छ। यी थोपा हरू जब सँगै जम्न थाल्छन्, तब बादलहरू बनिन्छन्। संघननका लागि आकाशमा रहेका धुलोका कण (Dust particles) र धुवाँले सहयोग पुर्‍याउँछन्, जहाँ पानीको बाफ सङ्कलित हुन्छ।

३. बादलको गठन (Cloud Formation):

संघननको परिणामस्वरूप बादलहरू बन्छन्। यी बादलहरू साना साना पानीका थोपाहरू वा बरफका कणहरू मिलेर बनेका हुन्छन्। जब ती थोपाहरू आपसमा ठोक्किएर ठूला बन्छन् र गुरुत्वाकर्षण बलका कारण तल झर्न थाल्छन्, तब वृष्टिको अवस्था आउँछ।

४. वृष्टि (Precipitation):

जब बादलभित्र पानीका थोपाहरू यति धेरै र भारी हुन्छन् कि वायुले ती थाम्न सक्दैन, तब ती पृथ्वीमा खस्न थाल्छन्। यही प्रक्रिया वर्षा हो। तापक्रम अनुसार यो पानी वर्षा, हिउँ, असिना (hail), वा शीत (dew) को रूपमा खस्न सक्छ। गर्मी क्षेत्रमा सामान्यतया वर्षाको रूपमा पानी खस्छ भने चिसो ठाउँमा हिउँ पर्छ।

५. पुनः सङ्कलन (Collection):

वर्षा भएपछि त्यो पानी पुनः नदी, ताल, समुद्र, जमिन वा भूगर्भमा सञ्चित हुन्छ। केही पानी जमिनभित्र पस्छ र भूमिगत जलको रूपमा रहन्छ। केही पानी सतहमा बग्छ र पुनः समुद्र वा जलाशयमा पुगेर जलचक्रको अर्को चरणको तयारी गर्छ।

निष्कर्ष:

पानीको यो चक्र निरन्तर चलिरहन्छ र यही चक्रले पृथ्वीमा जीवन सम्भव बनाउँछ। जलवायु, मौसम, र कृषि सबै यस चक्रमा निर्भर हुन्छन्। वृष्टि मात्र नभई, यो चक्रले वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न पनि सहयोग पुर्‍याउँछ। मानव जीवनको हरेक पक्ष—खाद्य उत्पादन, खानेपानी, ऊर्जा उत्पादन आदिमा यो चक्रको प्रभाव महत्त्वपूर्ण छ।

Read More

शनिवार सार्वजनिक विदाको चलन

नेपालमा शनिवार सार्वजनिक विदा दिने परम्परा आज सम्म पनि व्यापक रूपमा स्वीकार गरिएको छ, यसको सुरुवात एक ऐतिहासिक निर्णयबाट भएको हो। शनिवार विदाको चलन राणा शासनकालमा सुरु भएको मानिन्छ। विशेष गरी प्रधानमन्त्री भीम शमशेर जंग बहादुर राणाको कार्यकालमा (वि.सं. १९८६–१९८९) उनले सरकारी कार्यालयको समय बिहान १० बजेदेखि अपराह्न ४ बजेसम्म तोकेका थिए र शनिवार विदा दिने परम्परा सुरु गरेका थिए। यो निर्णयले सरकारी कर्मचारीहरूको कार्य व्यवस्थापनमा सुधार ल्याउने उद्देश्य राखेको थियो। यसले उनीहरूको विश्रामको अधिकारलाई सम्बोधन गर्दै सरकारी सेवाको गुणस्तर पनि सुधार गर्ने विश्वास गरिएको थियो।

भीम शमशेरको पालासम्म आइपुग्दा नेपालमा शासन प्रशासन केही व्यवस्थित हुँदै गइरहेको अवस्था थियो। त्यसै समयमा उनले कर्मचारीहरूलाई एक दिनको साप्ताहिक विश्राम आवश्यक ठानेर शनिवार विदाको परम्परा सुरु गरेका हुन् भन्ने मानिन्छ। यद्यपि त्यसबेलाको निर्णयहरूमा खासै लिखित प्रमाण भेटिँदैन, मौखिक र ऐतिहासिक आधारहरूबाट यसबारे जानकारी पाइन्छ।

समयक्रमसँगै शनिवार विदा नेपालको सरकारी नियमको स्थायी अङ्ग बन्दै गयो। सबै सरकारी कार्यालय, शैक्षिक संस्था, बैंक, र अन्य सरकारी नियन्त्रित निकायहरूले शनिवार विदा दिन थाले। यसले निजी क्षेत्रमा पनि प्रभाव पारेको देखिन्छ।

२०२२ सालतिर नेपाल सरकारले शनिवारसँगै आइतवार पनि सार्वजनिक विदा दिने निर्णय गर्‍यो। यो निर्णय सन् २०२२ (वि.सं. २०७९) वैशाख १५ गतेदेखि लागू गरिएको थियो। सरकारले साप्ताहिक दुई दिन विदा दिने निर्णय ऊर्जा बचत, विदेशी मुद्रा सञ्चय, र डिजिटल प्रणालीमार्फत सेवा प्रवाहलाई प्राथमिकता दिने उद्देश्यले गरेको थियो। कार्यालय समय पनि बिहान ९:३० देखि साँझ ५:३० सम्म निर्धारण गरिएको थियो।

तर यो निर्णय धेरै टिकेन। आइतवार विदा सुरु भएको केही हप्तामै, सरकारले २०७९ जेठ १५ गते आइतवारको विदा फिर्ता लियो। यसको कारणहरूमा सेवा प्रवाहमा देखिएको बाधा, अस्पताल तथा न्यायालयमा सेवाको ढिलाइ, र सर्वसाधारणमा परेको असर उल्लेख गरियो। जनस्तरमा पनि मिश्रित प्रतिक्रिया आएको थियो, जसले गर्दा सरकारले पुनः पहिलेकै व्यवस्था कायम गर्‍यो।

आजको दिनमा शनिवार सार्वजनिक विदाको रूपमा रहिरहे पनि आइतवार कार्यदिवसकै रूपमा सञ्चालन हुँदै आएको छ। निजी क्षेत्रमा भने कहिलेकाहीँ फरक व्यवस्था देख्न सकिन्छ।

निष्कर्षमा, नेपालमा शनिवार सार्वजनिक विदाको परम्परा एक शासकीय व्यवस्थापनको सुधारको प्रयासस्वरूप सुरु गरिएको हो। राणा शासनकालमा सुरु भएको यो चलन आज पनि कायम छ र यसले नेपाली समाजमा साप्ताहिक विश्रामको महत्त्व स्थापित गरेको छ। समयअनुसार प्रयासहरू भए पनि हालसम्म शनिवारकै विदा स्थायी रूपमा मानिएको छ।

Read More

अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस (May_1)

श्रमिक आन्दोलनको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि:

श्रमिक आन्दोलन १९औँ शताब्दीमा औद्योगिक क्रान्तिपछि शुरू भएको हो। जब ठूला उद्योग, कारखाना, रेल र अन्य पूर्वाधार विस्तार भए, त्यहाँ श्रमिकहरूको माग बढ्यो। तर, उनीहरूको श्रमको उचित मूल्य दिइएन। कामको समय धेरै, पारिश्रमिक थोरै र काम गर्ने वातावरण असुरक्षित थियो। त्यसैले श्रमिकहरू संगठित हुन थाले र आफ्नो अधिकारका लागि संघर्ष गरे। १८८६ मा अमेरिकाको शिकागोमा भएको हेयमार्केट घटना श्रमिक आन्दोलनको ठूलो मोड बन्न पुग्यो।

श्रमिक दिवसको विश्वव्यापी महत्व:

हाल अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस ८० भन्दा बढी देशहरूले सार्वजनिक बिदाका रूपमा मनाउँछन्। देशअनुसार यसलाई "Labour Day", "May Day", वा "Workers’ Day" भनेर चिनिन्छ। यस दिनलाई विश्वभर श्रमिक वर्गप्रति सम्मान प्रकट गर्ने अवसरको रूपमा लिइन्छ।

नेपालमा श्रमिक दिवसको सुरुवात:

नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस २००७ सालपछि औपचारिक रूपमा मनाउन थालिएको हो। नेपालका श्रमिकहरूको हक र अधिकार सुनिश्चित गर्न विभिन्न संघसंस्था जस्तै नेपाल ट्रेड युनियन कांग्रेस (NTUC), जनप्रगतिशील ट्रेड युनियन महासंघ (GEFONT), र अनेरास्ववियु (संघीय) लगायतका श्रमिक संगठनहरूले योगदान गरेका छन्।

श्रमिकको अधिकार र कानुनी प्रावधान:

नेपालको संविधानले श्रमिकलाई न्यूनतम पारिश्रमिक, सामाजिक सुरक्षा, सुरक्षित वातावरणमा काम गर्ने अधिकार सुनिश्चित गरेको छ। श्रम ऐन, २०७४ अनुसार कुनै पनि श्रमिकलाई जबर्जस्ती काम गर्न लगाउन पाइँदैन, महिला र बालश्रमिकको सुरक्षामा विशेष जोड दिइएको छ।

आजको यथार्थ चुनौती:

हालका दिनमा प्रविधिको विकास, अटोमेसन (automation), र अनौपचारिक रोजगारीका कारण श्रमिकहरू थप चुनौतीमा परेका छन्। विशेष गरी घरेलु कामदार, निर्माण मजदुर, प्रवासी श्रमिक र असंगठित क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिकहरू अझै पनि शोषणमा छन्। त्यसैले श्रमिक दिवसले यी वर्गहरूका समस्या उजागर गर्ने मौका दिन्छ।

शिक्षा र चेतनाको महत्त्व:

श्रमिक स्वयंले पनि आफ्नो अधिकार, दायित्व र कानुनी व्यवस्था बुझ्नुपर्ने आवश्यकता छ। त्यसका लागि तालिम, शिक्षा र सचेतना अभियान आवश्यक छन्। राज्य, श्रमिक संगठन र गैरसरकारी संस्थाहरूले यो काममा सहकार्य गर्नुपर्छ।

यसरी, अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस एक ऐतिहासिक, सामाजिक र राजनीतिक महत्त्व बोकेको दिवस हो, जसले हामी सबैलाई श्रमको कदर गर्न, समानता र न्यायको भावना बढाउन प्रेरित गर्छ।

Read More

गर्मी मैसममा कसरी सुक्षित रहने ?

गर्मी मौसममा सुरक्षित रहनका लागि तलका उपायहरू पालना गर्न सकिन्छ:

1. धेरै पानी पिउनुहोस् – शरीरमा पानीको कमी हुन नदिन दिनभर पानी, जुस, सूप आदि पिउनुहोस्।

2. धुपबाट जोगिनुहोस् – दिउँसो १० बजे देखि ३ बजे सम्मको कडा घाममा बाहिर ननिस्कनुहोस्, यदि निस्कनै परे टोपी, छाता वा सनग्लास लगाउनुहोस्।

3. हल्का कपडा लगाउनुहोस् – पातलो, खुकुलो, हल्का रङको कपडा लगाउनुहोस् जसले घाम कम सोस्छ।

4. चिसो ठाउँमा बस्नुहोस् – सकेसम्म फ्यान, कूलर वा एयर कन्डिसन भएको ठाउँमा बस्ने प्रयास गर्नुहोस्।

5. गर्मी लाग्ने खाना र पेय पर्दार्थबाट बच्नुहोस् – अत्यधिक मसलेदार खाना, धेरै चिनी भएको पेय र मदिरा नखानुहोस्।

6. स्वास्थ्यको ख्याल राख्नुहोस् – टाउको दुख्ने, चक्कर आउने, धेरै पसिना आउने, वा कमजोर महसुस भए तुरुन्त विश्राम लिनुहोस् र आवश्यक परे चिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुहोस्।

Read More

नाम एक, उपयोग अनेक "अलैंची"

अलैंची एक सुगन्धित मसला हो। जुन नेपाली भान्सामा अत्यन्तै लोकप्रिय छ। यसको स्वाद मीठो, मसलेदार र थोरै तिखो हुन्छ। अलैचीलाई नेपाली परिकारहरूमा स्वाद र सुगन्ध बढाउनका लागि प्रयोग गरिन्छ। यो विशेष गरी चिया, मिठाई, पुलाउ, तरकारी, अनि परम्परागत औषधिमा पनि उपयोगी मानिन्छ।

अलैंची दुई प्रकारको पाइन्छ – सानो अलैंची (green cardamom) र ठूलो अलैंची (black cardamom)। सानो अलैंची हरियो रंगको हुन्छ र मिठो सुगन्ध दिने गर्छ। यो प्रायः मिठाई, चिया र खास परिकारहरूमा प्रयोग गरिन्छ। ठूलो अलैंची कालो वा खैरो रंगको हुन्छ र यसको स्वाद अलिक तीखो तथा बलियो हुन्छ। यो विशेष गरी मासुजन्य परिकारमा प्रयोग गरिन्छ।

नेपालको पूर्वी पहाडी क्षेत्रमा विशेष गरी इलाम, ताप्लेजुङ, पाँचथर लगायतका जिल्लाहरूमा ठूलो अलैंचीको खेती गरिन्छ। यो क्षेत्रलाई “अलैंची क्षेत्र” भनेर चिनिन्छ। यहाँको माटो, पानी, र मौसम अलैंची खेतीका लागि उपयुक्त मानिन्छ। ठूलो अलैंची नेपालको प्रमुख निर्यात हुने कृषिजन्य उत्पादनमध्ये एक हो। यसले किसानहरूको आर्थिक जीवनस्तर उकास्नमा ठूलो भूमिका खेलेको छ।

औषधीय दृष्टिकोणले हेर्दा, अलैंचीको धेरै फाइदा छन्। यो पाचन प्रणालीलाई सुधार्न सहयोग गर्छ। अलैची खाँदा ग्यास, अपच, पेट फुल्ने समस्यामा राहत मिल्छ। यसले मुखको दुर्गन्ध हटाउन सहयोग पुर्‍याउँछ, त्यसैले कतिपयले खाना खाएपछि अलैंची चपाउने गर्छन्। साथै, यसमा एन्टिअक्सिडेन्ट तत्वहरू पाइन्छन्, जसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन सहयोग गर्छ।

चिया बनाउँदा अलैंची हाल्दा चियाको स्वाद धेरै राम्रो हुन्छ। विवाह, भोज वा अन्य चाडपर्वमा बनाइने विशेष परिकारहरूमा अलैंची अनिवार्य रूपमा प्रयोग गरिन्छ। मिठाईजस्तै लड्डु, खीर, हलुवा, र बर्फीमा पनि यसको प्रयोग गरिन्छ।

आजकल अलैंचीको माग अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पनि बढ्दो छ। भारत, बंगलादेश, युएई, अमेरिका लगायत देशहरूमा नेपाली अलैंची निर्यात गरिन्छ। यसको मूल्य पनि राम्रो हुने भएकाले किसानहरूले यसतर्फ बढी ध्यान दिन थालेका छन्। अलैंची खेतीले नेपालको अर्थतन्त्रमा समेत सकारात्मक प्रभाव पारिरहेको छ।

यति हुदाहुदै पनि अलैंची खेतीमा केही चुनौतीहरू पनि रहेका छन्। रोगकीरा, जलवायु परिवर्तन, बजारको उतारचढावले गर्दा किसानहरूलाई समस्या पुर्‍याइरहेका छन्। तसर्थ सरकारले प्राविधिक सहयोग, तालिम र बजार व्यवस्थापनमा ध्यान दिन जरुरी छ।

अलैंची केवल स्वाद र सुगन्ध दिने मसला मात्र होइन, यो आर्थिक, सांस्कृतिक, र औषधीय हिसाबले पनि निकै महत्वपूर्ण छ। यसको सही उत्पादन र प्रयोगले किसानको जीवनस्तर उकास्न र देशको अर्थतन्त्रमा योगदान दिन सक्छ। चाहे परिकार बनाउँदा होस् या औषधिका लागि, अलैंची नेपाली जीवनको अभिन्न अङ्ग बनेको छ।

Read More

काफल एक प्रकारको फल

काफल नेपालमा पाइने एक प्रसिद्ध जंगली फल हो, जसको स्वाद अमिलो–मिठो हुन्छ र यसको नाम सुन्नासाथ धेरै नेपालीको मुखमा पानी आउँछ । काफल विशेषगरी नेपालका मध्यपहाडी तथा हिमाली क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यसको वैज्ञानिक नाम Myrica esculenta हो। यो रूखमा फल्छ र यसको बोट सानो हुन्छ, जुन सामान्यतया चिसो मौसम र उच्च उचाइमा राम्रोसँग हुर्कन्छ ।

काफल फल सानो, गोलो, गाढा रातो र कहिलेकाहीँ बगनी रंगको हुन्छ । यसभित्र एउटा सानो गेडा (बीउ) हुन्छ र त्यो वरिपरि थोरै मात्र गुदी (फलको मासु) हुन्छ । चैत महिनाको अन्तिम तिरदेखि जेठको सुरुसम्म काफल टिप्ने र खाने सिजन हुन्छ । जब काफल पाक्न थाल्छ, तब पहाडका जङ्गलहरू राताम्मे हुन्छन् । काफल टिप्न बच्चाबच्चीहरू, युवाहरू र वृद्धहरू पनि रमाइलो गर्दै जङ्गलतिर लाग्छन् ।

काफल सिधै खान सकिन्छ, तर धेरैजसोले यसमा नुन र खुर्सानी हालेर खाने गर्दछन् । यसले स्वाद अझै बढाउँछ। काफल स्वादमा मात्र होइन्, स्वास्थ्यका लागि पनि लाभदायक मानिन्छ । यसमा प्रचुर मात्रामा भिटामिन ‘C’, एन्टिअक्सिडेन्ट, फाइबर र अन्य पोषक तत्वहरू पाइन्छन्, जसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ, पाचन क्रिया सुधार गर्छ र शरीरलाई ताजा बनाउँछ ।

काफल नेपाली जनजीवनसँग गहिरो रूपमा जोडिएको फल हो । विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा यो फल बालबालिकादेखि वृद्धसम्म सबैको प्रिय फल हो । काफल टिप्न जङ्गल जानु, साथीसाथीसँग रमाइलो गर्नु र सँगै बसेर खानु – यी सबै कुरा बाल्यकालको स्मृतिसँग जोडिन्छन् । यही कारणले गर्दा धेरै नेपालीका लागि काफल केवल फल मात्र होइन, भावना र सम्झनाको विषय पनि हो ।

आर्थिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा पनि काफल ग्रामीण क्षेत्रमा आम्दानीको स्रोत बन्न सक्छ । धेरै किसान वा जङ्गल नजिक बसोबास गर्ने मानिसहरूले काफल टिपेर बजारमा बेच्ने गर्छन् । यो ताजा फलका रूपमा पनि बेचिन्छ र कतिपय ठाउँमा यसको अचार वा जुस पनि बनाइन्छ।

काफलसँग सम्बन्धित रमाइला लोककथाहरू, गीतहरू र भनाइहरू पनि नेपाली समाजमा प्रचलित छन् । एउटा चर्चित भनाइ छ — “काफल पाक्यो, मिठो भयो!” जसले बालबालिकाको रमाइलो भावना र यो फलको मिठास दुबैलाई व्यक्त गर्छ । 

अन्त्यमा, काफल नेपालको प्राकृतिक सम्पदा हो, जसले स्वाद, स्वास्थ्य र संस्कृतिलाई जोड्ने काम गर्छ । यस्तो फलको संरक्षण गर्नु र यसको महत्व बालबालिकालाई सिकाउनु हाम्रो कर्तव्य हो ।

यो काफल पाक्ने मौसममा जंगलमा एक प्रकारको चराले सुरिलो स्वरमा "काफल पाक्यो" भन्दै कराउने गर्छ । जुन सुन्दैमा आनन्द दायक लाग्छ ।

Read More

नेपालमा ढुङ्गे युगको इतिहास

नेपालको ढुङ्गे युग (Stone Age) एक प्राचीन समय थियो जब मानिसहरूले ढुङ्गाबाट बनाइएका उपकरणहरू प्रयोग गर्थे। यो युग नेपालमा करिब ३० हजार वर्षअघि देखिन थालेको मानिन्छ।

ढुङ्गे युगका मुख्य विशेषताहरू :

1. औजारहरू: मानिसहरूले धारिलो ढुङ्गा काटेर हतियार, बन्चरो, खुकुरीजस्ता उपकरण बनाउँथे।

2. आवास: गुफा र खोल्सामा बस्ने चलन थियो। भीमबेट्का (भारतमा) र नेपालका केही गुफाहरूमा यस्ता प्रमाण फेला परेका छन्।

3. सिकारी जीवनशैली: मानिसहरू शिकारी तथा संग्राहक थिए। उनीहरू जनावरको सिकारी गर्थे र वनस्पति संकलन गर्थे।

4. अग्निको प्रयोग: मानिसहरूले आगो बाल्न सिकेपछि खाना पकाउने, उज्यालो पार्ने र जंगली जनावरबाट बच्न उपयोग गर्थे।

5. चित्रकलाको सुरुआत: गुफाका भित्ताहरूमा चित्र बनाउने चलन पनि ढुङ्गे युगमा सुरु भएको थियो।

नेपालमा बुढीगण्डकी, तनहुँ, चितवन, झापा जस्ता ठाउँहरूमा प्राचीन ढुङ्गाका उपकरणहरू भेटिएको छ, जसले त्यहाँ पनि ढुङ्गे युगको मानव सभ्यता रहेको प्रमाण दिन्छ।

Read More

What is SCAM

A scam is a dishonest trick or fraud used to cheat someone out of their money, personal information, or belongings. Scammers often lie or deceive people to get what they want.

Some common types of scams include:

• Phone scams – Someone calls pretending to be from a bank or company and asks for money or personal details.
• Online scams – Fake websites or messages trick people into sharing passwords or paying for fake products.
• Lottery scams – A message says you won a prize, but you need to pay a fee to claim it.
• Friend scams – Someone pretends to be a friend or family member and asks for money.

Always be careful when someone asks for money or personal information. If something seems too good to be true, it might be a scam!

Read More

Gautam Buddha International Airport, Bhairahawa

 

Bhairahawa Airport is the former name of what is now called Gautam Buddha International Airport (GBIA).

Here’s a simple breakdown:

• Old Name: Bhairahawa Airport
• New Name: Gautam Buddha International Airport
• Location: Siddharthanagar (formerly called Bhairahawa), near Lumbini
• District: Rupandehi
• Province: Lumbini Province, Nepal
• Importance: Serves as a gateway for pilgrims and tourists visiting Lumbini, the birthplace of Lord Buddha.

Originally, it was a domestic airport, but after expansion and upgrades, it became an international airport in 2022.

Read More

किम्बु एक पौष्टिक फल ।

 

किम्बु (Mulberry) एक पौष्टिक फल हो, जसमा धेरै स्वास्थ्य लाभहरू पाइन्छन्। यसको सेवनले विभिन्न फाइदाहरू प्रदान गर्छ:

१. शरीरको रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ

• किम्बुमा भिटामिन C र एन्टिअक्सिडेन्ट हुन्छ, जसले शरीरलाई संक्रमणहरूबाट जोगाउँछ।

२. रक्तसञ्चार सुधार गर्छ

• यसमा फलिक एसिड र आइरन हुन्छ, जसले रगत बनाउने प्रक्रियामा मद्दत गर्छ र रक्तसञ्चारलाई राम्रो बनाउँछ।

३. छालाको सौन्दर्य बढाउँछ

• किम्बुमा हुने एन्टिअक्सिडेन्टले छालालाई चम्किलो र जवान राख्न मद्दत गर्छ।

४. मधुमेह नियन्त्रण गर्न सहयोग गर्छ

• यसमा पाइने प्राकृतिक चिनीले रक्तमा चिनीको स्तर नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ।

५. हड्डी बलियो बनाउँछ

• क्याल्सियम र भिटामिन K को राम्रो स्रोत भएकाले हड्डी बलियो बनाउन सहयोगी हुन्छ।

६. पाचन तन्त्र सुधार गर्छ

• यसमा फाइबरको मात्रा धेरै हुन्छ, जसले कब्जियत हटाउन र पाचन राम्रो बनाउन मद्दत गर्छ।

७. आँखाको लागि लाभदायक

• भिटामिन A को स्रोत भएकाले आँखाको ज्योति बढाउन सहयोग गर्छ।

तसर्थ, किम्बु एक स्वस्थकर फल हो, जुन दैनिक आहारमा समावेश गर्दा विभिन्न स्वास्थ्य फाइदाहरू प्राप्त गर्न सकिन्छ।

Read More

Pasupathinath Temple Kathmandu

The Pashupatinath Temple in Kathmandu, Nepal, is one of the holiest and most significant temples in the Hindu world. It is dedicated to Lord Shiva, who is worshipped here as Pashupati, the Lord of the Animals. The temple is located on the banks of the Bagmati River, in the eastern part of Kathmandu Valley. Here is a brief overview of its history:

1. Historical Significance

• Ancient Origins: The origins of the Pashupatinath Temple date back to ancient times, with references to the site found in texts as early as the 4th century CE. However, it is believed that the temple's foundational structure was built by King Prachanda Deva in the 5th century CE, around the time when the Licchavi dynasty ruled the Kathmandu Valley.

• The temple's history is also linked to the Mahabharata and Ramayana, two of the most important epics in Hinduism, with mentions of Pashupati as a divine entity. Legends claim that the temple was originally a small shrine and evolved over centuries to become the grand complex seen today.

2. Architectural Features

• The Pashupatinath Temple has undergone multiple renovations and reconstructions over the centuries. The current temple structure, which stands today, was primarily built in the 17th century by King Pratap Malla, a significant ruler of the Malla dynasty.

• The temple is renowned for its Pagoda-style architecture, which features a golden roof, intricate carvings, and silver-plated doors. The structure is adorned with images of various deities and mythological scenes.

• The inner sanctum of the temple houses the Shiva Lingam, the primary idol of Lord Pashupati. It is believed that the lingam is a natural one, and the sanctum is only accessible to Hindu priests of the highest order.

3. Religious Significance

• Pashupatinath is considered one of the Chardham, the four most important pilgrimage sites in Hinduism, and is one of the 12 Jyotirlingas, which are sacred shrines dedicated to Lord Shiva.

• The temple attracts thousands of devotees and pilgrims, especially during major Hindu festivals such as Maha Shivaratri and Teej. On these occasions, people gather in large numbers to perform rituals, offer prayers, and take holy dips in the Bagmati River.

• The site is also significant for cremation rites. Hindus believe that cremating the dead at the banks of the Bagmati River near the Pashupatinath Temple ensures that the soul achieves moksha (liberation from the cycle of rebirth).

4. UNESCO World Heritage Status

• The Pashupatinath Temple Complex was designated as a UNESCO World Heritage Site in 1979, recognizing its cultural and religious importance. The complex includes the main temple, as well as many smaller shrines, monasteries, and ghats (steps leading down to the river used for cremation rituals).

5. Cultural and Social Importance

• The temple is not only a religious site but also a symbol of the deep cultural and spiritual traditions of Nepal. It plays a central role in the Hindu community of Nepal, particularly among the Shiva devotees.

• Pashupatinath also hosts many Sadhu (holy men) who live in the temple grounds and offer blessings and spiritual guidance to visitors.

6. Recent Developments

• In recent decades, efforts have been made to preserve the heritage of the Pashupatinath Temple complex, including initiatives for restoration and maintaining its surroundings. The temple and its surrounding area are a central part of Nepal's religious tourism industry.

Overall, the Pashupatinath Temple is a profound symbol of spirituality and a focal point of devotion for millions of Hindus worldwide. Its rich history, architectural beauty, and deep religious significance make it one of the most revered and visited temples in the world.

Read More

About PALPA

Palpa is a district in the Lumbini Province of Nepal, known for its rich history, cultural heritage, and beautiful landscapes. The district headquarters is Tansen, a charming hill town famous for its Newari-style architecture and panoramic mountain views.

Key Features of Palpa:

• Tansen: A historical town with cobbled streets, traditional houses, and landmarks like Tansen Durbar and Srinagar Hill, which offers stunning views of the Himalayas.
• Rani Mahal: Often called the "Taj Mahal of Nepal," this palace on the banks of the Kali Gandaki River was built by General Khadga Shumsher Rana in memory of his wife.
• Dhaka Fabric: Palpa is famous for producing Dhaka fabric, used to make traditional Nepali topis (hats) and shawls.
• Natural Beauty: The district has lush hills, rivers, and viewpoints with breathtaking scenery.

Palpa is a great place for history lovers, cultural explorers, and nature enthusiasts. Have you been there, or are you planning to visit?

Read More

Gautam Buddha Born in Nepal

 

Gautam Buddha, also known as Siddhartha Gautama, was born in Lumbini, Nepal, around 563 BCE. Lumbini is one of the most important pilgrimage sites for Buddhists as it is the birthplace of the founder of Buddhism.

Lumbini – The Birthplace of Buddha

Lumbini is located in the Rupandehi district of Nepal, near the Indian border. It is a UNESCO World Heritage Site and attracts thousands of visitors every year.

Key Attractions in Lumbini

1. Maya Devi Temple – The exact spot where Queen Maya Devi gave birth to Siddhartha Gautama.
2. Ashoka Pillar – Built by Emperor Ashoka of India in the 3rd century BCE to mark the birthplace of Buddha.
3. Sacred Pond (Puskarini) – Where Queen Maya Devi is believed to have bathed before giving birth.
4. Lumbini Garden – A peaceful area with monasteries built by different Buddhist countries.

Would you like to know more about Gautam Buddha's life or teachings?

Read More