अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस (May_1)

श्रमिक आन्दोलनको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि:

श्रमिक आन्दोलन १९औँ शताब्दीमा औद्योगिक क्रान्तिपछि शुरू भएको हो। जब ठूला उद्योग, कारखाना, रेल र अन्य पूर्वाधार विस्तार भए, त्यहाँ श्रमिकहरूको माग बढ्यो। तर, उनीहरूको श्रमको उचित मूल्य दिइएन। कामको समय धेरै, पारिश्रमिक थोरै र काम गर्ने वातावरण असुरक्षित थियो। त्यसैले श्रमिकहरू संगठित हुन थाले र आफ्नो अधिकारका लागि संघर्ष गरे। १८८६ मा अमेरिकाको शिकागोमा भएको हेयमार्केट घटना श्रमिक आन्दोलनको ठूलो मोड बन्न पुग्यो।

श्रमिक दिवसको विश्वव्यापी महत्व:

हाल अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस ८० भन्दा बढी देशहरूले सार्वजनिक बिदाका रूपमा मनाउँछन्। देशअनुसार यसलाई "Labour Day", "May Day", वा "Workers’ Day" भनेर चिनिन्छ। यस दिनलाई विश्वभर श्रमिक वर्गप्रति सम्मान प्रकट गर्ने अवसरको रूपमा लिइन्छ।

नेपालमा श्रमिक दिवसको सुरुवात:

नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस २००७ सालपछि औपचारिक रूपमा मनाउन थालिएको हो। नेपालका श्रमिकहरूको हक र अधिकार सुनिश्चित गर्न विभिन्न संघसंस्था जस्तै नेपाल ट्रेड युनियन कांग्रेस (NTUC), जनप्रगतिशील ट्रेड युनियन महासंघ (GEFONT), र अनेरास्ववियु (संघीय) लगायतका श्रमिक संगठनहरूले योगदान गरेका छन्।

श्रमिकको अधिकार र कानुनी प्रावधान:

नेपालको संविधानले श्रमिकलाई न्यूनतम पारिश्रमिक, सामाजिक सुरक्षा, सुरक्षित वातावरणमा काम गर्ने अधिकार सुनिश्चित गरेको छ। श्रम ऐन, २०७४ अनुसार कुनै पनि श्रमिकलाई जबर्जस्ती काम गर्न लगाउन पाइँदैन, महिला र बालश्रमिकको सुरक्षामा विशेष जोड दिइएको छ।

आजको यथार्थ चुनौती:

हालका दिनमा प्रविधिको विकास, अटोमेसन (automation), र अनौपचारिक रोजगारीका कारण श्रमिकहरू थप चुनौतीमा परेका छन्। विशेष गरी घरेलु कामदार, निर्माण मजदुर, प्रवासी श्रमिक र असंगठित क्षेत्रमा काम गर्ने श्रमिकहरू अझै पनि शोषणमा छन्। त्यसैले श्रमिक दिवसले यी वर्गहरूका समस्या उजागर गर्ने मौका दिन्छ।

शिक्षा र चेतनाको महत्त्व:

श्रमिक स्वयंले पनि आफ्नो अधिकार, दायित्व र कानुनी व्यवस्था बुझ्नुपर्ने आवश्यकता छ। त्यसका लागि तालिम, शिक्षा र सचेतना अभियान आवश्यक छन्। राज्य, श्रमिक संगठन र गैरसरकारी संस्थाहरूले यो काममा सहकार्य गर्नुपर्छ।

यसरी, अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस एक ऐतिहासिक, सामाजिक र राजनीतिक महत्त्व बोकेको दिवस हो, जसले हामी सबैलाई श्रमको कदर गर्न, समानता र न्यायको भावना बढाउन प्रेरित गर्छ।