आकाशबाट पानी कसरी पर्छ ?

आकाशबाट पानी कसरी पर्छ भन्ने जान्नकाे लागि हामीले प्राकृतिक जलचक्र (Water Cycle) को बारेमा राम्रोसँग बुझ्नुपर्छ। यो चक्र पृथ्वीमा पानीको निरन्तर पुनरावृत्त प्रक्रिया हो, जसले वातावरण, समुद्र, नदी, जमिन, र जीवजन्तुहरूसँग सम्बन्ध राख्दछ। यसको मूल चरणहरू वाष्पीकरण, संघनन, वृष्टि, र पुनः सङ्कलन हुन्। अब यी सबैलाई विस्तारमा हेऔं:

१. वाष्पीकरण (Evaporation):

यो प्रक्रिया पृथ्वीमा पानीका स्रोतहरू — जस्तै समुद्र, नदी, ताल, पोखरी, र जमिन — बाट सूर्यको तापका कारण पानी बाफ (Water vapor) मा परिणत भएर आकाशतिर उठ्ने प्रक्रियालाई जनाउँछ। यो प्रक्रियामा तापक्रमको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ। जस-जस तापक्रम बढ्छ, वाष्पीकरणको दर पनि बढ्छ। साथै, वनस्पति र जीवजन्तुले पनि "ट्रान्सपिरेसन (Transpiration)" भन्ने प्रक्रियाबाट पानी बाहिर निकाल्छन्, जसले समग्र वाष्पीकरणमा योगदान पुर्‍याउँछ।

 २. संघनन (Condensation):

वाष्पीकरणबाट बनेको पानीको बाफ जब माथि आकाशमा जान्छ, तब त्यहाँको तापक्रम कम हुन्छ। बाफ चिसो हुँदा, त्यो साना साना पानीका थोपा (droplets) मा परिणत हुन्छ। यी थोपा हरू जब सँगै जम्न थाल्छन्, तब बादलहरू बनिन्छन्। संघननका लागि आकाशमा रहेका धुलोका कण (Dust particles) र धुवाँले सहयोग पुर्‍याउँछन्, जहाँ पानीको बाफ सङ्कलित हुन्छ।

३. बादलको गठन (Cloud Formation):

संघननको परिणामस्वरूप बादलहरू बन्छन्। यी बादलहरू साना साना पानीका थोपाहरू वा बरफका कणहरू मिलेर बनेका हुन्छन्। जब ती थोपाहरू आपसमा ठोक्किएर ठूला बन्छन् र गुरुत्वाकर्षण बलका कारण तल झर्न थाल्छन्, तब वृष्टिको अवस्था आउँछ।

४. वृष्टि (Precipitation):

जब बादलभित्र पानीका थोपाहरू यति धेरै र भारी हुन्छन् कि वायुले ती थाम्न सक्दैन, तब ती पृथ्वीमा खस्न थाल्छन्। यही प्रक्रिया वर्षा हो। तापक्रम अनुसार यो पानी वर्षा, हिउँ, असिना (hail), वा शीत (dew) को रूपमा खस्न सक्छ। गर्मी क्षेत्रमा सामान्यतया वर्षाको रूपमा पानी खस्छ भने चिसो ठाउँमा हिउँ पर्छ।

५. पुनः सङ्कलन (Collection):

वर्षा भएपछि त्यो पानी पुनः नदी, ताल, समुद्र, जमिन वा भूगर्भमा सञ्चित हुन्छ। केही पानी जमिनभित्र पस्छ र भूमिगत जलको रूपमा रहन्छ। केही पानी सतहमा बग्छ र पुनः समुद्र वा जलाशयमा पुगेर जलचक्रको अर्को चरणको तयारी गर्छ।

निष्कर्ष:

पानीको यो चक्र निरन्तर चलिरहन्छ र यही चक्रले पृथ्वीमा जीवन सम्भव बनाउँछ। जलवायु, मौसम, र कृषि सबै यस चक्रमा निर्भर हुन्छन्। वृष्टि मात्र नभई, यो चक्रले वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न पनि सहयोग पुर्‍याउँछ। मानव जीवनको हरेक पक्ष—खाद्य उत्पादन, खानेपानी, ऊर्जा उत्पादन आदिमा यो चक्रको प्रभाव महत्त्वपूर्ण छ।