सत्यवती देवी (बजै) संग चिच्याएर वर माग्ने चलन

पाल्पा जिल्लाको पश्चिमी भागमा अवस्थित सत्यवती ताल र सत्यवती देवी (बजै) सम्बन्धी कथा र विश्वास नेपाली समाजमा गहिरो रूपमा जरा गाडेर बसेको छ। यो देवीलाई सत्य, श्रद्धा र साँचो मनले मागेका वर पुरा गर्ने शक्तिशाली देवीका रूपमा मानिन्छ। सत्यवती देवीको मन्दिरमा पुगेर भक्तजनहरूले ठूलो स्वरमा “चिच्याएर” वर माग्ने परम्परा अहिले पनि जीवित छ।

किम्वदन्ति अनुसार, धेरै पुरानो समयमा पाल्पा आसपासको क्षेत्रमा सत्यवती नामकी एक वृद्धा महिला बस्थिन्। उहाँ अत्यन्तै धर्मप्रेमी, दयालु र सत्यवादी थिइन्। कसैको कुरा मन दुखाउने गरी बोल्नुहुन्नथ्यो र सधैं सबैलाई असल बाटो देखाउनुहुन्थ्यो। गाउँका मानिसहरू उहाँको बोली र सल्लाहमा विश्वास गर्थे र सम्मानपूर्वक “बजै” भनेर बोलाउँथे। सत्यवती बजैको सबैभन्दा ठूलो विशेषता थियो उहाँ कहिल्यै झूट बोल्नुहुन्नथ्यो। उहाँको बोली सधैं सत्य साबित हुन्थ्यो, जसका कारण गाउँमा उहाँको नाम नै “सत्य बोल्ने बजै” भनेर प्रचलित भयो।

एकदिन गाउँमा ठूलो विपत्ति आयो। धेरै वर्षसम्म वर्षा नपरी खेत बन्जर भए, अन्न नपाएर मानिस र जनावर दुबै पीडित भए। सबै गाउँलेहरू चिन्तित र असहाय बने। त्यस बेला सत्यवती बजैले गाउँका सबै मानिसलाई बोलाएर भन्नुभयो “देवताहरू रिसाएका छन्। जबसम्म हामी सबै साँचो मनले पश्चात्ताप गर्दैनौँ र असल बाटोमा लाग्दैनौँ, तबसम्म यो दुःख हट्दैन।” उहाँले गाउँलेहरूलाई सत्य बोल्ने, असल काम गर्ने, र झूटो व्यवहार छोड्ने वाचा गर्न भन्नुभयो। त्यसपछि सबै जना बजैसँगै नजिकको पहाडमा गए, जहाँ अहिलेको सत्यवती ताल रहेको छ।

त्यो दिन बजैले सबैलाई भन्नुभयो -“देवताले हाम्रो आवाज सुन्न सकून् भनेर जो जसका मनका वर छन्, ती ठूलो आवाजमा, साँचो मनले माग।” गाउँलेहरू पहिलो पटक ठूलो स्वरमा, “हे देवी, हामीलाई पानी देऊ, अन्न देऊ, रोग हटाऊ” भनेर चिच्याए। उनीहरूको साँचो मनले भरिएका ती आवाजहरू आकाशसम्म पुगे। केही क्षणमै आकाश कालो बादलले ढाकियो, बिजुली चम्कियो र मुसलधारे वर्षा पर्‍यो। त्यसपछि गाउँमा हरियाली फर्कियो र सबै खुशी भए। त्यस घटनापछि गाउँमा विश्वास फैलियो - “सत्यवती बजै साँचो मनले मागिएको वर सुनुन्, त्यसैले चिच्याएर मागे वर पूरा हुन्छ।”

पछिल्लो समयमा अर्को रोचक विश्वास पनि जन्मियो। भनिन्छ, सत्यवती बजै बुढी भएकी थिइन्, त्यसैले उहाँको कान राम्ररी सुन्दैनथ्यो। जब मानिसहरू मन्दिरमा गएर बिस्तारै वर माग्थे, बजैले सुन्नुहुन्नथ्यो। त्यसैले उ भनिन् -“के भन्यौ? ठिकसँग सुन्न सकिनँ, अलि ठूलो स्वरमा भन!” त्यसपछि मानिसहरूले ठूलो स्वरमा बोल्न थाले, र त्यसैबाट “चिच्याएर वर माग्ने” परम्परा सुरु भयो। अहिले पनि सत्यवती तालमा पुग्ने भक्तजनहरू ठूलो स्वरमा वर माग्छन्, किनकि उनीहरू विश्वास गर्छन् कि बजै बुढी भएकीले कानले सुन्न सक्दिनन्।

तर यस कथाको गहिरो अर्थ (रूपक) पनि छ।

बजै बुढी भएकीले सुन्दिनन् भन्ने कुरा वास्तवमा यस्तो सन्देश दिन्छ 

👉 भगवान वा देवी-देवताले तिनैको आवाज सुन्नुहुन्छ जसले साँचो मनले, श्रद्धा र आत्मविश्वासका साथ मागेका हुन्छन्।

👉 ठूलो स्वरले बोल्नु भनेको केवल आवाजको बल होइन, तर मनको दृढता र श्रद्धाको संकेत हो।

सत्यवती देवीको मन्दिरमा हरेक वर्ष कार्तिक पूर्णिमाको रातमा ठूलो मेला लाग्छ। हजारौँ भक्तजनहरू रातभर जाग्राम बस्छन्, दीप बाल्छन्, भजन गाउछन्, र बिहान तालमा स्नान गर्छन्। त्यसपछि उनीहरू हात जोडेर ठूलो स्वरमा आफ्ना वरहरू माग्छन्। कसैले परिवारको सुख शान्ति माग्छन्, कसैले सन्तानको दीर्घायु, कसैले रोगमुक्तिको वर, कसैले जीवनमा सफलताको वर। मानिसहरू विश्वास गर्छन् कि यदि साँचो मनले मागियो भने सत्यवती बजैले त्यो वर अवश्य पूरा गर्नुहुन्छ। त्यस दिन तालको किनारमा “सत्य बोल्ने वाचा” पनि गरिन्छ ।

👉 झूटो नबोल्ने, चोरी नगर्ने, लोभ नदिने, असल बाटोमा लाग्ने प्रतिज्ञा।

यो वाचा गर्ने मानिसलाई देवीको कृपा मिल्ने विश्वास छ।

सत्यवती देवी केवल धार्मिक देवी मात्र होइनन्, सत्य, धर्म र समाजिक एकताको प्रतीक पनि हुन्।

उहाँले मानिसहरूलाई सधैं यो सन्देश दिनुभयो —

👉 “साँचो मन, असल काम र सत्य बोल्ने बानी नै मानवको ठूलो शक्ति हो।”

👉 “झूट, छल र लोभबाट कहिल्यै सुख पाइँदैन।”

यसरी सत्यवती बजैको कथा हामीलाई धर्म, सत्य र विश्वासको मार्गमा लाग्न प्रेरित गर्छ ।

आज पनि पाल्पाको सत्यवती ताल केवल धार्मिक स्थल होइन, संस्कृतिक, ऐतिहासिक र पर्यटनको केन्द्र बनिसकेको छ।

त्यहाँ पुग्ने हरेक व्यक्तिले तालको शान्त सौन्दर्यमा श्रद्धा महसुस गर्छ र देवीको शक्तिमा विश्वास गर्छ। विद्यार्थीहरूका लागि यो कथा सत्य बोल्ने र साँचो मनले काम गर्ने शिक्षा दिन्छ। त्यसैगरी बुढी बजैको “चिच्याएर वर माग्ने” परम्पराले हामीलाई सम्झाउँछ । सत्यवती देवी (बजै) सम्बन्धी यो किम्वदन्ति नेपालका जनविश्वास, श्रद्धा र सत्यको प्रतिकका रूपमा प्रसिद्ध छ।उहाँ बुढी भएकी कारणले चिच्याएर वर माग्नुपर्ने भनाइ केवल हास्यास्पद कथा होइन, तर एउटा गहिरो आध्यात्मिक सन्देश हो - जबसम्म हामी साँचो मनले, दृढ विश्वासका साथ बोल्दैनौं, तबसम्म हाम्रो आवाज भगवानले सुन्नुहुन्न।

सत्यवती बजैले सिकाउनुभएको यो शिक्षाले आज पनि मानिसहरूलाई असल कार्य, सत्यता र श्रद्धाको बाटोमा अगाडि बढ्न प्रेरणा दिन्छ।

त्यसैले आजसम्म पनि हजारौँ भक्तजन सत्यवती तालमा पुगेर ठूलो स्वरमा भन्छन् -

“हे सत्यवती बजै, मेरो मनोकामना पूरा गर!”

र विश्वास गर्छन् -

साँचो मनले मागिएको वर देवीले सुन्नुहुन्छ र अवश्य पूरा गर्नुहुन्छ।