काफल एक प्रकारको फल

काफल नेपालमा पाइने एक प्रसिद्ध जंगली फल हो, जसको स्वाद अमिलो–मिठो हुन्छ र यसको नाम सुन्नासाथ धेरै नेपालीको मुखमा पानी आउँछ । काफल विशेषगरी नेपालका मध्यपहाडी तथा हिमाली क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। यसको वैज्ञानिक नाम Myrica esculenta हो। यो रूखमा फल्छ र यसको बोट सानो हुन्छ, जुन सामान्यतया चिसो मौसम र उच्च उचाइमा राम्रोसँग हुर्कन्छ ।

काफल फल सानो, गोलो, गाढा रातो र कहिलेकाहीँ बगनी रंगको हुन्छ । यसभित्र एउटा सानो गेडा (बीउ) हुन्छ र त्यो वरिपरि थोरै मात्र गुदी (फलको मासु) हुन्छ । चैत महिनाको अन्तिम तिरदेखि जेठको सुरुसम्म काफल टिप्ने र खाने सिजन हुन्छ । जब काफल पाक्न थाल्छ, तब पहाडका जङ्गलहरू राताम्मे हुन्छन् । काफल टिप्न बच्चाबच्चीहरू, युवाहरू र वृद्धहरू पनि रमाइलो गर्दै जङ्गलतिर लाग्छन् ।

काफल सिधै खान सकिन्छ, तर धेरैजसोले यसमा नुन र खुर्सानी हालेर खाने गर्दछन् । यसले स्वाद अझै बढाउँछ। काफल स्वादमा मात्र होइन्, स्वास्थ्यका लागि पनि लाभदायक मानिन्छ । यसमा प्रचुर मात्रामा भिटामिन ‘C’, एन्टिअक्सिडेन्ट, फाइबर र अन्य पोषक तत्वहरू पाइन्छन्, जसले रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउँछ, पाचन क्रिया सुधार गर्छ र शरीरलाई ताजा बनाउँछ ।

काफल नेपाली जनजीवनसँग गहिरो रूपमा जोडिएको फल हो । विशेषगरी ग्रामीण क्षेत्रमा यो फल बालबालिकादेखि वृद्धसम्म सबैको प्रिय फल हो । काफल टिप्न जङ्गल जानु, साथीसाथीसँग रमाइलो गर्नु र सँगै बसेर खानु – यी सबै कुरा बाल्यकालको स्मृतिसँग जोडिन्छन् । यही कारणले गर्दा धेरै नेपालीका लागि काफल केवल फल मात्र होइन, भावना र सम्झनाको विषय पनि हो ।

आर्थिक दृष्टिकोणबाट हेर्दा पनि काफल ग्रामीण क्षेत्रमा आम्दानीको स्रोत बन्न सक्छ । धेरै किसान वा जङ्गल नजिक बसोबास गर्ने मानिसहरूले काफल टिपेर बजारमा बेच्ने गर्छन् । यो ताजा फलका रूपमा पनि बेचिन्छ र कतिपय ठाउँमा यसको अचार वा जुस पनि बनाइन्छ।

काफलसँग सम्बन्धित रमाइला लोककथाहरू, गीतहरू र भनाइहरू पनि नेपाली समाजमा प्रचलित छन् । एउटा चर्चित भनाइ छ — “काफल पाक्यो, मिठो भयो!” जसले बालबालिकाको रमाइलो भावना र यो फलको मिठास दुबैलाई व्यक्त गर्छ । 

अन्त्यमा, काफल नेपालको प्राकृतिक सम्पदा हो, जसले स्वाद, स्वास्थ्य र संस्कृतिलाई जोड्ने काम गर्छ । यस्तो फलको संरक्षण गर्नु र यसको महत्व बालबालिकालाई सिकाउनु हाम्रो कर्तव्य हो ।

यो काफल पाक्ने मौसममा जंगलमा एक प्रकारको चराले सुरिलो स्वरमा "काफल पाक्यो" भन्दै कराउने गर्छ । जुन सुन्दैमा आनन्द दायक लाग्छ ।